Харобаҳои маъбади буддоии Аҷинатеппа (теппаи Иблис) дар қисми ҷанубу ғарбии деҳаи Қизилсойи ноҳияи Вахши вилояти Хатлон ҷойгир шудаанд.
Ин ёдгории қадимӣ дар 12-километрии шимоли шаҳри Бохтар ҷойгир аст. Он тақрибан 85 км ҷанубтар аз шаҳри Душанбе ва тақрибан 53 км дуртар аз марзи Тоҷикистон бо Афғонистон дар самти муқобил мебошад.
Баландии мавзеъ тақрибан 430 метр аз сатҳи баҳр аст. Дар заминаи васеътари ҷуғрофӣ, Аҷинатеппа дар водие дар маҷрои поёнии дарёи Вахш ҷойгир шудааст, ки аз ҳар тараф бо кӯҳҳо иҳота шудааст. Нақшаҳои ибтидоии макон ва тасвирҳои моҳвораии минтақа нишон медиҳанд, ки дар ин ҷо теппаҳои археологӣ (макони бостоншиносӣ) мавҷуданд.
Таърих ва хусусиятҳои меъмории маҷмаа
Ёдгории Аҷинатеппа синтези анъанаҳо ва унсурҳои санъати Ҳиндустон ва мероси маҳаллии Бохтар-Тохаристон аст. Ин шоҳкории меъморӣ нишон медиҳад, ки чӣ тавр эҷодиёти бадеии динни буддоӣ дар асрҳои 7-8 дар Осиёи Марказӣ ба авҷи худ расидааст.
Бостоншиносон бар он ақидаанд, ки паҳншавии ислом ба ин минтақа дар нимаи дуюми асри 8-и милодӣ боиси хароб шудани ин дайр гардидааст.
Маҷмааи Аҷинатеппа тақрибан дар асрҳои VII ва VIII фаъолият мекард. Он як бинои маъмулии буддоӣ будааст, ки андозааш 50 х 100 метр буда, ду дайр - Вихара ва Сангарамаро ба ҳам мепайваст. Он аз ду қисм иборат буд: дайри ҷанубу шарқӣ ва маъбад.
Аҷинатеппа қаблан як маркази машҳури динӣ барои роҳибони буддоӣ будааст. Дайри буддоии Аҷинатеппа утоқи махсусе дошт, ки дар он колосси гилии рангкардашуда дар болои поя хобида буд. Ин ҳайкали Буддо дар нирвана буд (яъне дар ҳолати хушбахтӣ, осоиштагӣ ва ҷудоӣ аз ҳама чиз).
Ҳаёти Буддо ва аъмоли ӯ аз мавзӯи асосии ҳайкалтарошӣ ва нигораҳои девор мебошад. Бинои дайр аз пахса, хиштҳои лойӣ ва хишти қисман сӯхташуда сохта шудааст. Истифодаи маводи дастрас ва устувори сохтмон - гил он замонҳо барои ин минтақа хеле хос буд.
Даруни дайр бо ҳайкалҳо ва деворҳои он бо расмҳои хеле зебо оро дода шуда буданд.
Буддои хобида
Ҳайкали азими уфуқии Буддо, ки бо номи Буддои хобида низ машҳур буд, аз маъруфтарин бозёфти Аҷинатеппа мебошад, ки дар долони шарқии дайр ҷойгир буд. Он дар соли 1966 кашф карда шуд.
Ин ҳайкал аз гил сохта шудааст ва қариб 13 метр дарозӣ дошта, тақрибан 1500 сол умр дорад. Ҳайкали бузурги Буддои хобидаро баъди бозёфт ба даҳҳо қисм тақсим намуда, барои барқарорсозӣ ба озмоишгоҳи ҳифз ва таъмир дар назди Институти таърих ва бостоншиносӣ интиқол доданд.
Баъди ба охир расидани раванди дароз ва душвори барқароркунӣ дар моҳи сентябри соли 2000 ин муҷассама дар яке аз толорҳои Осорхонаи миллии бостоншиносии Тоҷикистон ба намоиш гузошта шуд. Он пас аз тахриби ҳайкали Буддо дар Бомиён (Афғонистон) дар аввали соли 2000 бузургтарин ҳайкал дар Осиёи Миёна ба ҳисоб меравад.
Роҳи сафар ба Аҷинатеппа
Ба ин макон тавассути роҳи мошингард аз шаҳри Бохтар расидан мумкин аст. Ёдгории мазкур дар 12 километрии маркази вилояти Бохтар ҷойгир аст.
