Паёми асосии Гузориши глобалии ЮНЭЙДС дар соли 2025 - «БПНМ, буҳрон ва қувва барои тағйирот»: дастовардҳои солҳои охир дар муборизаи умумиҷаҳонӣ бо ВНМО дар ҳолати хавфнок мебошанд. Коҳишҳои азими ногаҳон дар маблағгузории байналмилалии барномаҳои ВНМО дар кишварҳои дорои даромади паст ва миёна ҳидматҳои асосии пешгирӣ ва табобатро маҳдуд гардонданд. Бе чораҳои фаврии бартарафгардонӣ, дар ҷаҳон то соли 2029 тахминан 6 миллион ҳолати нави гирифторшавӣ бо ВНМО ва 4 миллион маргҳои марбут ба БПНМ рух медиҳанд.
Тоҷикистон яке аз кишварҳоест, ки метавонад зарари бештар бинад. Дар чанд соли охир Тоҷикистон дар мубориза бо ВНМО ба дастовардҳои назаррас расидааст. Аз соли 2020 шумораи маргҳои марбут ба БПНМ ду баробар коҳиш ёфтааст. Интиқоли вирус аз модар ба кӯдак, дар байни занони ҳомила, ки хидмати тиббӣ мегиранд, то сатҳи аз 1% камтар коҳиш ёфтааст. Табобати зиддиретровирусӣ барои ҳамагон дастрас мебошад. Барномаҳое, ки аз ҷониби ҷомеаҳо роҳбарӣ мешаванд, дастрасиро ба ташхис, пешгирӣ ва чорахои дастгирӣ васеъ мекунанд. Мувофиқи арзёбиҳои ЮНЭЙДС, дар соли 2024 камтар аз 500 ҳолати нави гирифторшавӣ ба ВНМО рух додааст ва эпидемия рӯ ба устуворӣ гардондааст.
Аммо ин дастовардҳо зери хатаранд, зеро барномаи миллии ВНМО то ҳол ба маблағгузории хориҷӣ вобастагӣ дорад - беш аз 60% маблағҳо аз ҷониби маблағгузорони байналмилалӣ, асосан аз Хазинаи Глобалӣ ва Барномаи фаврии ёрии Президенти ИМА барои мубориза бо БПНМ (PEPFAR) мерасад. Қатъи ногаҳонии маблағгузорӣ хидматҳои ҳаётан муҳимро дар лаҳзае, ки Тоҷикистон барои бунёди устувории дарозмуддат кор мекунад, хавфдор мекунад.
Дар соли 2024, бо дастгирии ЮНЭЙДС ва шарикони байналмилалӣ, Тоҷикистон - аввалин кишвар дар минтақаи Аврупо ва Осиёи Марказӣ - Роҳхаритаи миллии устувории ВНМО-ро таҳия кард. Аз соли 2026 афзоиши маблағҳои дохилӣ ба нақша гирифта шудааст, лекин барои нигоҳ доштани хидматҳои асосӣ оид ба ВНМО аҳамияти махсус барои гурӯҳҳои хатари баланд (масалан, шахсоне, ки воситаҳои ҳифзиро дар алоқаи ҷинсӣ истифода намебаранд, моддаҳои мухаддир истеъмол мекунанд, хизматҳои шаҳвонӣ мерасонанд ва дигар гурӯҳҳое, ки бо монеаҳои иҷтимоӣ ва қонунӣ дучор меоянд), кумаки иловагӣ зарур аст.
Гузориши глобалии БПНМ барои соли 2025 нақши марказии ҷомеаҳоро дар ташкили вокуниши самаранок ва одилона ба ВНМО таъкид мекунад. Дар Тоҷикистон арзёбӣ ва чорабиниҳо байни аҳолӣ, ки аз ҷониби ҷомеаҳо роҳбарӣ мешаванд, ба қисми ҷудонашавандаи барномаи миллӣ табдил ёфтаанд - ҷомеаҳо барои таъмини масъулият, сифат ва эътимоде, ки ҳеҷ кас дар канор намондааст, кумак мекунанд. Ин хидматҳо на танҳо самаранок, балки беҳамто ҳастанд. Аммо онҳо аввалан аз коҳиши маблағгузорӣ зарба мехӯранд.
Ҳоло зарур аст ваъда ва уҳдадориҳои нав диҳем, на он ки аз ваъдаҳои қаблӣ даст кашем. Гузариши муваффақона ба маблағгузории давлатӣ барои барномаи ВНМО вақт, барномарезӣ ва дастгирии устувори техникӣ ва молиявии маблағгузоронро талаб мекунад. Коҳиши маблағгузории беруна устувории миллиро суръат намебахшад - балки онро ба хавф меандозад.
Навовариҳо низ бояд барои ҳама дастрас бошанд. Воситаҳои нави пешгирии ВНМО, ба монанди сӯзандоруи дарозмуддат (масалан, Ленакапавир), имконияти тавоно доранд. Хусусан барои онҳое, ки зери хатари баланд қарор доранд. Аммо дастрас намудани Ленакапавир барои бисёри кишварҳо, аз ҷумла Тоҷикистон то ҳол осон нест. Бе ҳамгироии глобалӣ, барои дастрасӣ ва адолатпарварӣ, неруи ин навовариҳо норасида хоҳад монд.
Таҷрибаи Тоҷикистон нишон медиҳад, ки пешрафт имконпазир аст, вақте ки ҳукуматҳо, маблағгузорҳо ва ҷомеаҳо дастаҷамъона кор мекунанд. Марҳилаи нави мубориза бо БПНМ бояд ба устуворӣ, ҳамгироӣ ва масъулияти муштарак такя кунад. Бо дастгирии мавоҷиб, Тоҷикистон метавонад намунаи вокуниши самаранок ба эпидемия бошад.
Имрӯз муҳим аст, ки пирӯзиҳои ба даст овардаро ҳифз ва нақши ҷомеаҳоро эътироф карда, тадриҷан гузаришро ба маблағгузории давлатии барномаи ВНМО таъмин кунем. Мубориза бо БПНМ то ҳол ба анҷом нарасидааст ва масъулияти умумии мо барои ба итмом расонидани он ҳам боқӣ мемонад.
Парвати РАМАСВАМИ, Ҳамоҳангсози доимии СММ дар Тоҷикистон
